Uygarlıklar Beşiğinde İlkel Kalmak Ethem Arı

“Anadolu çok eski zamanlardan başlayarak girer tarihe. Başlarda Kanış, Zalpa, Pruşhanda ve Hattuş krallıkları gibi bir takım kent devletlerinden sonra, Hititler, Urartular, Frigler, Lidyalılar, İyonya siteleri, arkadan Helenistik krallıklar ve Roma istilası; Orta Çağ’da Bizans, arkadan Selçuklular ve Osmanlılar. Tarihsel serüveni bu denli zengin başka hiçbir coğrafya parçası yoktur. Daha ilk çağlardan başlayarak da, Doğu’yla Batı arasında sürgit bir köprü olmuştur Anadolu. Anadolu’nun tarihi böylesine önemli (1)”

Mimar yazar Oktay Ekinci (1952-15 Ekim 2013) 16 Mart 2012 tarihinden başlayarak ölümüne kadar, Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Zübeyde Hanım Kültür Merkezi’nde “Kent ve Kültür Söyleşileri” adı altında ayda bir düzenlenen bir etkinlik yönetmişti. Tadına doyulmaz o söyleşilere kendi alanlarında başat olan konuklar gelmişti. Sanıyorum Ekinci’nin yazık ki çok erken ölümüne kadar 20 ay sürmüştü.

Bu etkinliğin konuklarından biri kazıbilimci (arkeolog) Fahri Işık idi. ( Oyuncu-sunucu Kenan Işık’ın kardeşi) Fahri Işık bize görkemli bir sunum yaptı. Kazılardan çıkan heykellerin önce Anadolu’da yapılmış örneğini, sonra birebir aynı yapıtın biraz daha estetik olarak Eski Yunan’da yapılanı gösterdi. Sunumda işlenen konu uygarlığın Yunan’dan önce Anadolu’da başladığı, Anadolu’dan Yunan’a geçtiği idi. Saygın Fahri Işık “Uygarlık Anadolu’da Doğdu” adlı tek kitabının gelirini ülkemizde yapılan kazıbilimsel kazılara bağışlamıştı.

Şöyle diyordu kitabında “Konuların içeriğinde; MÖ 1 200-500 yılları arasında biçimlenen çağımız uygarlığının Ege’nin Doğu yakasında köklenerek Batı yakaya sürgün sürüşünün; bu evrensel değerleri yaratanların Anadolu halkları olduğunun arkeolojik kanıtları vardır. Ana fikir; ağır yıkımlarla girilen Demir Çağı’nın ilkel köy yaşamından, insan resminin giderek soluklanıp canlandığı, özgür düşüncenin şekillendirdiği bir Klasik Devrim’e gelişen yolda Mısır ve Mezopotamya’da atılamayan öncü adımların dünya sanat ve kültür tarihinde ilk kez Anadolu Ege’sinde atıldığı yaygın görüşünün ötesindedir; çünkü buranın bir Doğu Yunan değil, Anadolu-ion toprağı oluşunda odaklanmaktadır.

Günümüz uygarlığının temel taşları, devrimlerin atası sayılan Neolitik’te bu topraklarda atıldı ve tüm dünyaya buradan yayıldı ise eğer; çağdaş Batı’nın, onu izleyen binyıl sonrasında, Erken Demir Çağı’nda, tüm kültürlerin Anadolulaşmış alaşımıyla gene bu çok özel topraklarda doğmuş olması da şaşırtmamalıdır. Bunu öğrenerek öğretmek, yaratıcı bir toprağın uygarlık tarihini gerçeğiyle ve özgüvenle baştan yazmak, O sadık dost üzerinde yurtlanmış ayrıcalıklı mirasçılar olarak önce bize düşer ki bu kitap bir ilktir ve umuyorum ki ilk kalmayacaktır…”

Bilge Önder Atatürk’ün uygarlık eski Yunan’da değil Anadolu’da başladı diye bir öngörüsü vardı. Bu öngörü Patara Antik Kenti’nde yapılan kazılarda apartman katları gibi altlı üstlü kalıntılarla doğrulanmıştır. Fahri Işık’ın söz konusu kitabı ve görkemli sunuşu yazık ki hiç yankı yapmadı. Oysa yapmalıydı. Neden yapmadı? Sanıyorum bin yıldır bu halk Türk oldukları İçin ezilmiş, hor görülmüş, öldürülerek, sürülerek, malları elinden alınarak, vergi ve asker deposu gibi kullanılarak altsanmaya (aşağılık kompleksine) uğratılmış. Öyle ki bu altsanma kuşaktan kuşağa aktarılarak genlerine kadar işlemiş. Bilge Önder Atatürk Türklüğü överken ırkçılık yapmıyor, Türk halkını bu alt sanmadan kurtarmaya çalışıyordu.

Yaklaşık 70 bin yıl önce Afrika’dan çıkan insanlar önce Asya’ya gittiler. Tarih boyunca Asya’dan Batı’ya göçler oldu. Mezopotamya’da Sümer-Babil-Akad uygarlıklarını kuran insanların Asya’dan geldikleri biliniyor. 1071 Türklerin Anadolu’ya ilk gelişlerinin değil, son gelişlerinin tarihidir. 1071 saplantısı bizi Anadolu’da sonradan gelen, Anadolu uygarlıklarına yabancı-düşman işgalci güç yapıyor. Bunu gören Batılılar bizi Anadolu’dan Asya bozkırlarına atma hevesine kapılıyorlar. Haksızda sayılmazlar. İnsanlık tarihi kalıtı antik kentin altına taş ocağı açmışlar. Harıl harıl çalışıyor. Hiçbir yetkilinin umurunda değil. Yöre köylüleri karşı çıkıyorlar. Uygarlıklar beşiği Anadolu’da bu ölçüde ilkel kalma başarısı bize ait. Tarihin önemini kavrayamayan, tarihsel kalıntının değerini ne bilsin! Anadolu’da hasar görmemiş tarihsel kalıntı bulamazsınız. Bizden kaçırılan, satılan, hediye edilenler Avrupa’da ilk günkü gibi duruyor. 

Antik Çağda irili ufaklı kent devletleri ile 21 bölgeden oluşuyordu Anadolu. Bu insanlar ve süregelen uygarlığı üreten insanlar Anadolu’dan hiç bir yere gitmediler. Onlar bizim genlerimizde yaşıyorlar. Halı, kilim, yazma, yemeni, halk oyunu, yerel giysi, türkü, konuşma ağzı köyden köye, kasabadan kasabaya farklılık gösteren kültürel değerlerimizden buradayız der gibi bize göz kırpıyorlar. Bu durumuyla bin bir çiçekli kültürler harmanı bahçedir Anadolu. Benim bölgem Frigya (Phrygia). Ya sizinki? 

ANTİK BÖLGELER 

1)  – AİOLİS BÖLGESİ  

Anadolu’nun kuzeybatısında bölge. Büyük Mysia’da, Troas ile İonia arasında; Ege Denizi ile sınırlıdır.

2)  – BİTHYNİA BÖLGESİ

Anadolu’nun kuzeybatısında bölge. Pontos eukseinos ile Propontis’in kıyısında.

3)  – GALATİA BÖLGESİ 

Antik çağda Sangarios (Sakarya) ile Hayls (Kızılırmak) ırmakları arasında kalan bölge. Kuzeyde Paphlagonia ile Bithynia, güneyden Lykanoia, doğudan Kappadokia, Kuzeydoğudan Pontos, Batıdan Phrygia bölgeleriyle sınırlıydı.

4)  – HELLOSPONTOS BÖLGESİ 

Bugünkü Çanakkale Boğazı’nın antik çağdaki adı.

5)  – İONİA BÖLGESİ 

Ege Denizi’nin Asya kıyısında, Miletos ve Phokaia arasında kalan bölge.

6)  – İSAURİA BÖLGESİ 

İç Anadolu’nun güney kesiminde; Bozkır, Hadim, Ermenek ilçelerini kapsayan bölge. Doğuda Lykaonia, Batıda Pisidia ve Pamphylia, güneyde Kilikia ile sınırlıydı. Merkezi İsauria’dır.

7)  – KAPPADOKİA BÖLGESİ

Anadolu’nun orta kesiminde, Halys (Kızılırmak) yayı içinde bölge. Batıda Kızılırmak ve Tuzgölü (Tatta) ile Phrygia, doğuda Euphrates (Fırat) Güneydoğuda Toroslar ve Kommagene, güneyde Kilikia, Güneybatıda Lykaonia ve kuzeyde Pontos ile sınırlıydı. Çorum, Yozgat, Sivas, Malatya, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Niğde, Aksaray illeriyle Amasya, Tokat, Maraş, Adana ve Konya’nın bir bölümünü içine alıyordu.

8)  – KARİA BÖLGESİ

Anadolu’nun güneybatısında bir bölge. Kuzeyde İonia, Lydia, doğuda Phrygia’nın bir bölümü ve Lykia ile batı ve güneyde Ege Denizi ile sınırlıydı.

9)  – KİLİKİA BÖLGESİ

Anadolu’nun güneyinde bir bölge. Kuzeyde ve batıda Toroslar, doğuda Antitoroslarla sınırlıydı. Adana, İçel ve Karaman illeriyle, Konya’nın güneyini ve Antalya’nın doğusunu kapsıyordu.

10) – KOMMAGENE BÖLGESİ 

Anadolu’nun güneydoğusunda,, Toroslar’la Fırat nehri arasında kalan bir bölge. Batıdan Kilikia, Kuzeyden Kappadokia ile sınırlıydı. Günümüzde Adıyaman, Gaziantep, Kahramanmaraş illerinin yer aldığı kesimdir. Başkenti Samosata’dır.

11) – LUVİ BÖLGESİ

Anadolu’nun güneyinde bir bölge. Lykia ile Kilikia arasında uzanıyordu ve Pisidia, Lykaonia bölgeleriyle Kappadokia’nın bir bölümünü kapsıyordu

12) – LYDİA BÖLGESİ 

Anadolu’nun batısında Hermos (Gediz) ve Maiandros (Büyük Menderes) nehirleri arasındaki bölge. Kuzeyden Mysia, geneyden Karia, doğudan Phrygia, batıdan İonia ve Aiolis ile sınırlıydı. Merkezi Serdeis’dir.

13) – LYKAONİA BÖLGESİ 

Orta Anadolu’da bölge. Tauros (Toros) Dağlarının kuzeyinde Kappadokia ile Pisidia arasındadır. Başkenti İkonion’dur.

14) – LYKİA BÖLGESİ 

Anadolu’nun güneyinde Aksu ve Dalaman çayları arasında kalan bölge. Batıda Karia, doğuda Pamphylia ile sınırlıydı. Dinsel merkezi Letoon’dur.

15) – MYSİA BÖLGESİ

Anadolu’nun kuzeybatısını kapsayan bölge. Kuzeyde Marmara Denizi (Propontis), kuzeydoğuda Çanakkale Boğazı (Hellospontos), batıda Ege Denizi, doğuda Bithynia ve Phrygia, güneyde Lydia ile sınırlıydı. Kabaca Çanakkale Boğazı’nın Anadolu kesimi.

16) – PAMPHYLİA BÖLGESİ

Anadolu’nun güneyinde, Akdeniz kıyısında Lykia, Kilikia ve Pisidia arasında bölge. Antalya Körfezi ile Toroslar arasındaki ovayı kapsıyordu. 

17) – PAPHLAGONİA BÖLGESİ

Anadolu’nun kuzeyinde Pontos Eukseinos (Karadeniz) kıyısında bölge. Batıda Bithynia (Billaios), Filyos Çayı, güneyden Phrygia ya da Galatia ile sınırlıydı. Doğusunda Pontos’dan Halys (Kızılırmak) ile ayrılıyordu.

18) – PHRYGİA BÖLGESİ

Anadolu’da bölge. Sınırları değişmekle birlikte antikçağda Sangarios (Sakarya) ile Miandros (Büyük Menderes) ırmaklarının yukarı çığırındaki plato çekirdek olmak üzere, Ankara’nın güneybatısıyla, Eskişehir, Kütahya, Afyon illerinin tümünü ve Denizli’nin kuzeyini, Uşak’ın doğusunu kapsıyordu.

19) – PİSİDİA BÖLGESİ 

Anadolu’nun göller yöresini kapsayan bölge. Burdur ve İsparta illeriyle Antalya’nın kuzeybatısını içine alır. Güneyde Pamhylia, güneybatıda Lykia, , batıda Lydia, kuzeyde Phrygia ile sınırlıydı.

20) – PONTOS BÖLGESİ

Anadolu’nun kuzeyinde, Karadeniz (Pontos Eukseinos) kıyısında bölge ve bu bölgede Phasis (Kolkhis’te) ile Halys (Kızılırmak) arasında kalan topraklarda kurulan devlet.

21) – TROAS BÖLGESİ

Anadolu’nun kuzeybatısında bölge. Hellospontos (Çanakkale Boğazı) Propontis (Marmara Denizi) Adramyttenos Kolpos (Edremit Körfezi) ile sınırlıydı. En önemli kenti Truva’dır. Bölgenin tarihi Bakırtaş dönemine kadar inmektedir.

1)- Server Tanilli, Yüzyılların Gerçeği ve Mirası, I İlk Çağ, s.121

Ethem Arı