Vardan Var Etmek Soydan Şaşmaz

Modern insan olma yolu boyunca, antik büyüklerimiz, fark ettikleri ya da ortaya çıkardıkları kendileri için yeni olan kavramları, mevcut kavramlarından kaynaklandırmışlardır. Yaratmak ya da yaratılmış olmak kavramı, bu duruma bir örnek oluşturur.

Şu an “yoktan var etme” olarak tanımladığımız “yaratma” fikri, elbette, bir zamana kadar kavram çantamızda bulunmuyordu. Örneğin, yok olma durumunu ifade eden sıfır kavramı, Hindistan’da fark edilip oradan alıntılanana kadar, meşhur Orta ve Yakın Doğu kökenli sayı ve işlem sistemlerinde kullanılmıyordu. Aslında, Mezopotamya’da ancak M.Ö. 3. yüzyılda sıfırı akıl etmeye oldukça yaklaşılmıştı. Söz konusu sıfır, işlemlerde değil de, sayıları basamak değerlerine göre sıralamayı icat eden matematikçiler tarafından, basamak değeri olarak kullanılan bir işaretti. İşlemlerde ise, örneğin, iki kilo buğdaydan iki kilo buğday eksildiğinde, sonuç için “bitti” ya da işin içinden çıkılamadığını gösterir biçimde “görüyorsun” gibi notlar eklenirdi.

Kısaca, sıfırın ortaya çıkışına kadar, yaratılan, ortaya çıkan nesnenin kaynağı olan “hiçlik” henüz akıl edilmemişti. Bunun yerine, insan, ortaya çıkan nesnenin, başka bir ana birimin yongası olduğunu düşünüyordu. Onlara göre, gayet makul bir şekilde, dünyalarında yaratılan yeni bir nesnenin kaynağı yine yaşadıkları dünyaydı. Diyebiliriz ki, bilimin bin yıllar sonra cesaret edip dile getirebildiği maddenin korunumu yasası, antik insan için olağandı.

Bu yüzdendir ki, bize o zamanlardan miras kalan “yaratmak” eyleminin kökü, “yarmak (bölmek)” eylemidir. Yaratılmış olanın bir bütünden kopmuş olduğunu antik büyüklerimiz kulağımıza bin yıllar ötesinden fısıldıyor.

İlkel tanrıçalarda ya da tanrılarda bu yüzden, mevcut tanrıların en önemli sıfatlarından biri olan “yoktan var edici” sıfatı aranmamıştır. Yalnız, bu hayali üstün varlıklar, kendilerinden parçalar feda ederek ya da başka bir bütünden parçalar kopararak yeni yeni nesneler üretmişlerdir. Bu noktada, tanrıların öncelinin tanrıçalar olması anlam kazanır.

Antik insan, ilk seri üretim olan, çömlekçi çarkında hazırlanan kilden kap kaçaklardan esinlenip, ilkel dinlerin üstün varlıklarına hizmet etmesi için, toprak bütününün bir parçasından yaratıldığı fikrine varmıştır. Daha sonra ana tanrıça kavramına varacak olan toprak ana kültü, bir bakıma, yine kendinden bir parçayı dünyaya sunup ona hayat veren kadından esinlenilerek ortaya atılmıştır. Toprak ananın, insanın henüz tarım devrimi sonucunda toprak ile haşır neşir olmadığı zamanlardan kalan öncülü olan tabiat ananın da, avcı toplayıcı insanın gıda ihtiyacını gerek bir ağacın dalında, gerekse bir dişi hayvanın rahminde hazırlayıp, nihayetinde kendinden bir parça olarak sunduğu, doğayla içli dışlı olan insan tarafından rahatlıkla gözlemlenmiş olsa gerek. İnsan, doğaya da, toprağa da, her ikisinde de fark ettiği kadının doğurganlığını göz önünde bulundurarak analık atfetmiştir.

Yaratmak eyleminin kökü olan “yar-” sözcüğü bize başlı başına bir bütünün parçası olma durumunu anlatıyor. Bu yüzdendir ki eşler birbirine yar olurlar, yarenlik ederler, birbirlerini tamamlarlar. Onların her biri birer yarımdır, ancak birlikte tamamlanırlar. Yine aynı kökten türemiş olan “yardım etmek” kavramı da eksikliği tamamlamak anlamına gelir. “yarım/yardım” ikilisinde gördüğümüz bağlantıyı, İngilizcede “half (yarım)/help (yardım)” ikilisinde görmemiz bir tesadüf olmasa gerek.

Yaratılan anlamındaki “mahluk” sözcüğünün de kökenine baktığımızda, Arapçanın öncülü olan bir dildeki (Aramice ya da Süryanice) “pay etmek, bölmek” anlamındaki bir kök sözcük ile karşılaşırız. Yine İngilizcedeki “create” (yaratmak) sözcüğü de, Arapçada “cerrah (yarayı diken)/ceriha (yara)/cürüm (suç)” gibi ardıllarını bulabileceğimiz bir antik kökten gelmektedir.

Yaratılmış olma fikri, doğadaki eşeyli üreyen canlıların insan tarafından en kolay gözlemlenebilir olanın, yani kadının, kendi içinden bir başka canlıyı dünyaya getirme mucizesi fark edilerek ortaya atılmıştır. Bu yaratılma yoktan değildir, zira “yok” antik insan için yok hükmündedir.

Soydan Şaşmaz
17/03/2022
İzmir

Kaynak:
Rakamların Evrensel Tarihi – Cilt 1 / Georges Ifrah – Alfa Yayınları
Marcella Frangipane – Yakın Doğu’da Devletin Doğuşu – Arkeoloji ve Sanat Yayınları
https://www.nisanyansozluk.com/kelime/halk2
https://www.etymonline.com/word/*krei-

• Yazar
• Son Yazılar

Soydan Şaşmaz

1983 yılında İzmir’de doğdu. Cumhuriyet İlköğretim Okulunun ilkokul kısmından mezun olduktan sonra, orta okul ve lise eğitimini İzmir Anadolu Lisesi’nde tamamladı. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesine bağlı İşletme bölümüne başlayan Şaşmaz, bir süre sonra bölümü yarım bırakıp, şu anda da etkinliğini sürdürdüğü otomotiv sektöründe iş hayatına başladı. 2012-2018 yılları arasında Ukrayna ve Türkiye arasında zaman zaman mekik dokuyan yazar, şu an İzmir’de yaşamını sürdürmektedir. Çağdaş insanın kültürel köklerine merakı, Şaşmaz’ı Sözlükbilim (Etimoloji) ve yazılı tarih öncesi çağlar üzerine araştırmalar yapmaya isteklendirmektedir.

Soydan Şaşmaz son yazıları (Hepsini Gör)

• Vardan Var Etmek Soydan Şaşmaz - 18 Mart 2022